Friday, February 2, 2018

ေဆးဝါးပညာရွင္၁၂မ်ိဳး


အမ်ိဳးအစားအေနနဲ႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ေသခ်ာစြာမသိရွိ၊ မၾကားဖူးေသးတဲ့ ေဆးဝါးပညာရွင္၁၂မ်ိဳး ခြဲျခားထားပါတယ္။ နည္းပညာတိုးတက္ျမင့္မားတဲ့ ႏိုင္ငံရပ္ျခားတိုင္းျပည္ေတြမွာ Pharmacistsေတြဟာ ဘယ္အခန္းက႑မွာ ဘယ္လိုအထူးျပဳပါဝင္ေနတယ္ဆိုတာကို အဆိုပါဗီဒီယိုက အေသးစိတ္ရွင္းလင္းျပသထားပါတယ္။
 ၁။ Community Pharmacy (လူမႈရပ္ဝန္း ေဆးဆိုင္)
၄င္းကို လက္လီေဆးဆိုင္(Retail Pharmacy)လို႔လဲ ေခၚေဝၚသံုးစြဲၾကပါတယ္။ အဆိုပါေဆးဆိုင္မွာ အေရွ႔မ်က္ႏွာစာေဆးေကာင္တာကေန အလြယ္တကူဝယ္ယူႏိုင္တဲ့ေဆး(Over The Counter medicines)၊ေန႔စဥ္သံုးအသံုးအေဆာင္အခ်ဳ႔ိ နဲ႔ အျခားပစၥည္းမ်ားလဲ ဝယ္ယူရရွိႏိုင္ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ အေနာက္ဘက္မွာ လူနာေတြအတြက္ေပးဖို႔ ေဆးဝါးအခ်ိဳ႔ကို သိုေလွာင္ထားကာ အဲဒီကေန လူနာေတြကို ေဆးဝါးျဖန္႔ျဖဴ းေပးပါတယ္။

၂။ Hospital Pharmacy (ေဆးရံုေဆးဆိုင္)
ေဆးရံုအေဆာက္အအံုအတြင္းမွာ ေတြ႔ရတဲ့ ေဆးဆိုင္ျဖစ္ၿပီး ေဆးရံုရွိလူနာေတြအတြက္  ေဆးဝါးအမ်ိဳးအစား စံုလင္စြာ ထားရွိပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ Community Pharmacyမွာ အၿမဲမျမင္ေတြ႔ႏိုင္တဲ့ အေၾကာအားသြင္းေဆး (IV)မ်ားလည္း ထားရွိပါတယ္။
ေဆးရံုေဆးဆိုင္အေနနဲ႔ အမ်ိဳးအစား၂မ်ိဳးခြဲျခားထားပါတယ္။ တစ္ခုကေတာ့ အတြင္းလူနာေဆးဆိုင္ (InPatient Pharmacy)နဲ႔ အျခားတစ္ခုကေတာ့ (Outpatient Pharmacy)ျဖစ္ပါတယ္။ InPatient Pharmacyမွ အတြင္းလူနာေတြအတြက္ ေဆးဝါးမ်ားကို တာဝန္ယူျဖန္႔ျဖဴးေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ Outpatient Pharmacyကေန ေဆးရံုဆင္းမယ့္ လူနာေတြအတြက္ေဆးဝါးမ်ားကိုလည္း လာေရာက္ယူေဆာင္ေစၿပီး အိမ္ျပန္ေရာက္တဲ့အခါ မည္သို႔မည္ပံုသံုးစြဲပံုကို ရွင္းလင္းသင္ၾကားေပးပါတယ္။

၃။ Clinical Pharmacy(ေရာဂါကာကြယ္တားဆီးေရးနဲ႔ က်န္းမာေရးအသိပညာျမင့္မားေရး၊ ေဆးဝါးမ်ားအား ေၾကာင္းက်ိဳးေလ်ာ္ညီစြာအသံုးျပဳ ျခင္းကို အထူးျပဳ တဲ့က်န္းမာေရးသိပၸံဌာန)
ဥပမာ- Warfarin(ေသြးက်ဲေဆး)ေသာက္ေနတဲ့လူနာေတြအတြက္ သူတို႔ရဲ႔ Anticoagulation Statusကို အၿမဲတမ္း ေစာင့္ၾကည့္ေနရပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ၄င္းကို Anticoagulation Clinic လို႔ ေခၚၿပီး ၄င္းဟာ Clinical Pharmacyအမ်ိဳ းအစားတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ ၄င္းအခ်က္က Clinical Pharmacyနဲ႔ Hospital Pharmacyအၾကား ကြဲျပားျခားနားတဲ့အခ်က္ ျဖစ္ပါတယ္။ 

၄။ Ambulatory Care Pharmacy (ျပင္ပလူနာေစာင့္ေရွာက္မႈေဆးဆိုင္)
အဆိုပါေဆးဆိုင္မွ Pharmacistsမ်ားဟာ အမွန္တကယ္မွာ လူနာေတြကို ေဆးေပးရံုသက္သက္မဟုတ္ပဲ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္ကုသမႈေပးေသာ သမားေတာ္ႀကီးမ်ားကဲ့သို႔ လူနာေတြကို ရံုးခ်ိန္အတြင္း ၾကည္႔ရႈေပးသလို သူတို႔ေတြဟာလူနာေတြရဲ႔ နာတာရွည္ေရာဂါအေျခအေနျဖစ္တဲ့ ဆီးခ်ိဳ ၊ ေသြးတိုးေရာဂါကဲ့သို႔ ေရာဂါအေျခအေနအမ်ိဳးမ်ိဳးကို  အၿမဲတမ္း ထိန္းခ်ဳပ္ေပးပါတယ္။ အလုပ္ခ်ိန္မ်ားကို ပံုမွန္ဆရာဝန္ေတြထိုင္တဲ့ တနလၤာေန႔မွ ေသာၾကာေန႔အထိ  ဖြင့္လွစ္ထားၿပီး Community Pharmacyကဲ့သို႔ ၂၄နာရီပတ္လံုး ဖြင့္လွစ္မထားးပါ။ 

၅။ Compounding Pharmacy(ေဆးဝါးေဖာ္စပ္အေရာင္းဆိုင္)
၄င္းေဆးဆိုင္မွ ေစ်းကြက္ထဲအလြယ္တကူမရရွွိႏိုင္တဲ့ ေဆးဝါးမ်ားကို ပံုစံအသစ္နဲ႔ ေဖာ္စပ္ထုတ္လုပ္ေပးတဲ့ ေနရာျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ- အကယ္၍ သင္ဟာ ခ်ိဳခ်ဥ္(Lollopop)(သို႔)အရည္ပံုစံ(Solution)နဲ႔ ေဆးမ်ိဳးကို ရွာေဖြေနတယ္ ဆိုၾကပါစို႔။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီေဆးမွာ ေဆးျပားပံုစံမ်ိဳးပဲ ရွိတယ္ဆိုရင္ Compounding Pharmacyကေန သင္ေသာက္ႏိုင္မဲ့ Lollipop (သို႔) Solutionပံုစံအျဖစ္ အမွန္တကယ္ ေျပာင္းလဲေဖာ္စပ္ေပးဖို႔ ကူညီေဆာင္ရြက္ေပးပါမယ္။

၆။ Consultant Pharmacy (ေဆြးေႏြးအႀကံျပဳ ေဆးဆိုင္)
ေဆးဝါးမ်ားကို စနစ္တက်ထိန္းခ်ဳပ္သံုးသပ္တဲ့စနစ္ကို Consultant Pharmacistsေတြကပိုမိုအေလးထားေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္။ ဥပမာ- ေဆးအမ်ိဳးေပါင္း၂၀ေက်ာ္၊၃၀ ေက်ာ္မွီဝဲေနရတဲ့လူနာေတြမွာ ေဆးအခ်င္းခ်င္း အျပန္အလွန္အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈ (Drug-Drug Interactions)ေတြ ရွိလာႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီအေျခအေနမွာသင့္ရဲ႔ေဆးဝါးမ်ားကို Interactionရွိမရွိနဲ႔ အဆိုပါေဆးဝါးမ်ားအားလံုးကို လူနာမ်ားသံုးစြဲရာမွာ အႏၱရာယ္ကင္းရွင္းေၾကာင္း ေသခ်ာေစဖို႔ Consultant Pharmacistsေတြရဲ႔ ဆန္းစစ္မႈ အမွန္တကယ္လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လူနာေတြကို အမွန္တကယ္ ေဆးေပးရံုသက္သက္မဟုတ္ဘဲ ေဆြးေႏြးအႀကံေပးျခင္း (Consultation)ဘက္ကို ပို၍ဦးတည္သြားပါတယ္။ 

၇။ Internet Pharmacy (အင္တာနက္ေဆးဆိုင္)
အခုေခတ္မွာ အြန္လိုင္းကေန ေဆးဆိုင္အေျမာက္အျမားဟာ အင္တာနက္ကို အေျခခံၿပီး ေဆးညႊန္းစာပါေဆးဝါးေရာင္းခ်သူမ်ား ေပၚထြက္လာပါၿပီ။ သို႔ေသာ္ အင္တာနက္မွ ေဆးဝယ္ျခင္းက လွည့္ဖ်ားတတ္သျဖင့္ အထူးသတိရွိရပါမယ္။ အေၾကာင္းရင္းတစ္ခုကေတာ့ အဲဒါကယံုၾကည္အားထားလို႔ရသလားဆိုတာ၊ မွန္ကန္တဲ့အစိုးရအဖြဲ႔(သို႔) အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုက အသိအမွတ္ျပဳသလားဆိုတာ၊ သင္ဟာသူတို႔နဲ႔ ပတ္သက္ဆက္ႏြယ္မႈမရွိဘဲ ေဆးကိုဘယ္ေနရာကေနရရွိသလဲဆိုတာနဲ႔ ဘယ္လိုယံုၾကည္ရမလဲဆိုတာကို သင္မသိႏိုင္ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ အင္တာနက္ေဆးဆိုင္အတြက္ ဘယ္ေဆးဆိုင္ကတရားဝင္အသိအမွတ္ျပဳထားသလဲဆိုတာကို သိရွိထားဖို႔  အင္မတန္မွအေရးပါလွပါတယ္။

၈။Veterinary Pharmacy (တိရစၦာန္ေဆးဆိုင္)
အဆိုပါေဆးဆိုင္မွအဓိကေဆးဝါးမ်ားမွာ တိရစၦာန္သံုးေဆးပစၥည္းေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ သူတို႔ေတြဟာ လူေတြလိုအၿမဲတမ္း ေဆးေတာင့္ေတြ ေဆးျပားေတြမေသာက္ႏိုင္ေသာေၾကာင့္ တခါတရံမွာ Veterinary Pharmacyက Compounding Pharmacyနဲ႔ ပူးေပါင္းၿပီး တီထြင္ဖန္တီးေသာ နည္းလမ္းမ်ားျဖင့္  ေဆးပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳးထားရွိဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။

၉။ Nuclear Pharmacy(ႏူးကလီးယားေဆးဆိုင္)
ေရာဂါရွာေဖြစမ္းသပ္ျခင္း (ဥပမာ-CT scanရိုက္ျခင္း)အတြက္ ေရဒီယိုသတၱဳ ၾကြပစၥည္း (radioactive materials) ျပင္ဆင္ျခင္း နဲ႔ တစ္ျခားေရာဂါေတြ ကုသျခင္းအတြက္  ႏူးကလီးယားPharmacyက အာရံုစိုက္လုပ္ေဆာင္ေပးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္  ႏူးကလီးယားPharmacyက အင္မတန္အထူးျပဳအမ်ိဳးအစားျဖစ္ပါတယ္။

၁၀။ Military Pharmacy (စစ္တပ္ေဆးဆိုင္)
အလုပ္ပတ္ဝန္းက်င္အေနအထားက လံုးဝကြဲျပားျခားနားပါတယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ပညာရွင္မ်ား(Technicians)ဟာ သူတို႔ရဲ႔တာဝန္မ်ားကို လုပ္ေဆာင္ရာမွာ ပံုမွန္လူမႈအသိုင္းအဝိုင္းရပ္ဝန္းကေန လုပ္ေဆာင္တာနဲ႔ယွဥ္လိုက္ရင္ တရားမဝင္ဘူးလို႔ ထင္ရပါတယ္။ ဥပမာ- Techniciansနဲ႔ Pharmacists အခ်ိဳးဟာ သာမန္Community Settingမွာ  Pharmacistတစ္ေယာက္က  Technicianတစ္ေယာက္နဲ႔ပဲ တြဲဖက္လုပ္ေဆာင္ရပါတယ္။ သို႔ေသာ္ Techniciansအမ်ားႀကီးက Pharmacistတစ္ေယာက္ရဲ႔ လက္ေအာက္မွာ လုပ္ေဆာင္ရျခင္းဟာ Community Pharmacyစည္းမ်ဥ္းနဲ႔ မကိုက္ညီေပမဲ့  Military Pharmacy Settingမွာေတာ့ ျပႆ     နာမရွိပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ Pharmacy Techniciansေတြဟာ Community Settingရွိ ပံုမွန္Pharmacy Techniciansရဲ႔ စည္းမ်ဥ္းကို လိုက္နာဖို႔မလိုပါဘူး။

၁၁။ Pharmacy Informatics (Pharmacy ပညာေပး)
အဲဒါကေတာ့ ေဆးဝါးက်င့္စဥ္သိပၸံ(Pharmacy Practice Science)နဲ႔ အသံုးခ်သတင္းသိပၸံ(Applied Information Science)တို႔ ေပါင္းစပ္ထားၿပီး ၄င္းပညာရပ္က တျဖည္းျဖည္းက်ယ္ျပန္႔လာၿပီး ပညာရွင္မ်ားစြာလိုအပ္ေနပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လူေတြနဲ႔ထိေတြ႔ဆက္ဆံမႈကို မႏွစ္သက္တဲ့သူေတြနဲ႔ ITနည္းပညာကို စိတ္ဝင္စားတဲ့သူေတြအတြက္ အင္မတန္မွလိုက္စားသင့္တဲ့ ေကာင္းမြန္တဲ့ပညာရပ္တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ 

၁၂။ Speciality Pharmacy (အထူးျပဳ Pharmacy)
၄င္းမွာ လြန္ခဲ့တဲ့၃ႏွစ္ေက်ာ္ဝန္းက်င္ေလာက္ကမွ ေပၚေပါက္လာတဲ့ Pharmacyအမ်ိဳးအစားအသစ္ တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ အလြန္ေစ်းႀကီးတဲ့ ေဆးအသစ္ေတြကို ထားရွိပါတယ္။ တခါတရံေဒၚလာေသာင္းဂဏန္းတန္ဖိုးရွိ ေဆးေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ Speciality Pharmacyက အဆိုပါေဆးဝါးမ်ားထားရွိႏိုင္ရန္ ရံပံုေငြအလံုအေလာက္ရွိဖို႔ သိုေလွာင္ထားရသလို ႀကီးၾကပ္ကြပ္ကဲၿပီး လူနာေတြကို ဂရုတစိုက္ေစာင့္ၾကည့္ျခင္းနဲ႔ ေနရာမ်ားကို Clinically Manage စနစ္တက်စီမံခန္႔ခြဲရပါတယ္။ ပထမဦးဆံုးအေနနဲ႔ Lab Monitoringလုပ္ဖို႔ ပံ့ပိုးေပးရပါမယ္။ ဒါ့အျပင္လူနာေတြ ေဆးကို ဘယ္လို ဂရုတစိုက္ေသာက္ရမလဲဆိုတာကို ေဆြးေႏြးမႈ(Counselling)လုပ္ရပါမယ္။  ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ေဒၚလာေသာင္းဂဏန္းတန္ဖိုးရွိ ေဆးေတြကို တတ္ႏိုင္သမၽွ်ကူညီေပးႏိုင္ဖို႔ လူနာေတြနဲ႔ ကုန္က်စရိတ္ထိန္းခ်ဳပ္ေရးမဟာဗ်ဴ ဟာ(cost containment strategies)မွာလည္း ဝိုင္းဝန္းကူညီေဆာင္ရြက္ဖို႔လိုပါတယ္။

ကဲ သူငယ္ခ်င္းတို႔လဲ Pharmacy အမ်ိိဳးအစား၁၂မ်ိဳးကို ေသခ်ာခြဲျခားသိၿပီမို႔ မိမိအားသန္ရာလိုင္းကိုအထူးျပဳ ေရြးခ်ယ္ၿပီး အမ်ားျပည္သူ႔က်န္းမာေရးအတြက္ အက်ိဳးသယ္ပိုးမဲ့ Pharmacistsေလာင္းလ်ာေလးမ်ား အေျမာက္အျမားေပၚထြက္ႏိုင္ပါေစလို႔ ဆႏၵျပဳ ရင္း................






No comments: