ေဆးအမ်ားၾကီးေသာက္ျခင္းကိုေရွာင္ၾကဥ္ဖို႔ ေဆးဝါးပညာရွင္မွေပးေသာ ထိပ္တန္းနည္းဗ်ဴဟာ၄ရပ္

Polypharmacy ဆိုသည္မွာ ေဆးမ်ားစြာေသာက္ေနရျခင္းကို ရည္ညႊန္းပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ နာတာရွည္ေရာဂါအေျခအေနကို ထိန္းခ်ဳပ္ရန္အတြက္ မၾကာခဏေပးေသာ ေဆး၅မ်ိဳး(သို႔)ထို႔ထက္ပိုတဲ့ေဆးဝါးမ်ားကို ဆိုလိုပါတယ္။ အသက္ၾကီးသူေတြမွာ ေဆးအမ်ားၾကီးေသာက္ေနရတဲ့အက်ိဳးဆက္ ျမင့္မားလာရျခင္းက သူတို႔ေတြက သမားေတာ္ၾကီးမ်ားနဲ႔ က်န္းမာေရးဝန္ထမ္းမ်ားစံုလင္စြာ ပိုမိုရွာေဖြျပသၾကသလို ေဆးမ်ားစြာေသာက္ျခင္းမွရရွိလာတဲ့ ဆိုးရြားတဲ့ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ားကိုပါ ခံစားေနရေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။

လူၾကီးေတြမွာ ေဆးအဖံုမွားေသာက္မိမယ္(wrong doses) (သို႔) မွားယြင္းေသာ ေဆးသံုးစြဲပံုအၾကိမ္ေရကို စြဲစြဲၿမဲၿမဲတြယ္ၿငိေနတတ္ၾကပါတယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ရႈပ္ေထြးတဲ့သံုးစြဲပံုနည္းလမ္းေၾကာင့္ စိတ္ေထြျဖားျခင္း၊ နားမလည္ျခင္း(သို႔) ေမ့တတ္ျခင္းတို့ေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ အဆိုပါအားလံုးဟာ အႏၱရာယ္ရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔(pharmacists)ေတြဟာ လူနာမ်ားေဆးအမ်ားၾကီးေသာက္ျခင္းမွေရွာင္ရွားဖို႔  သင္ၾကားျပသတဲ့အၾကံေပးေဆြးေႏြးခ်က္မ်ား( patient counselling points)ကို ေမြးထုတ္ေပးႏိုင္မဲ့ နည္းဗ်ဴဟာ၄ရပ္ကို တင္ျပသြားပါမယ္။

❤(၁)သင့္လူနာေတြေသာက္ေနတဲ့ေဆးအတိအက်စာရင္းထားတတ္ေအာင္ကူညီေပးပါ။

မွတ္ဥာဏ္ခ်ိဳ႔ယြင္းေနတဲ့လူနာေတြေဆးအားလံုးရဲ႔ (မူရင္းနာမည္generic names နဲ႔ကုန္ပစၥည္းနာမည္brand names၊ သံုးစြဲရမဲ့ပမာဏdosages၊အၾကိမ္အေရအတြက္dosing frequencyနဲ႔ ေဆးေသာက္ရတဲ့ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ားအပါအဝင္ အတိအက်စာရင္းတစ္ခုထားတတ္ေအာင္ သင့္လူနာကို ကူညီေပးပါ။ အဆိုပါစာရင္းကိုလည္း အၿမဲupdateလုပ္ၿပီး သူတို့ရဲ႔က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈေပးသူထံ သြားတဲ့အခါမွာအဲဒီစာရင္းကို  အၿမဲတမ္းတစ္ပါးတည္းယူသြားဖို႔ သတိေပးပါ။ 

က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈေပးသူမ်ားနဲ႔ သူတို႔ကိုဆက္သြယ္ရမဲ့သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားကိုလည္း ျပည့္စံုေသာစာရင္းျပဳလုပ္ထားႏိုင္ပါက ပိုေကာင္းပါတယ္။ လူနာေတြလည္း အၿမဲလိုလိုသူတို႔ေဆးေတြကို ဘယ္မွာဝယ္ရတယ္(သို႔)ဘယ္မွာထပ္ျဖည္႔ရတယ္ဆိုတာကို သိသင့္ပါတယ္။ ဒါမွသာ မတူညီတဲ့က်န္းမာေရးနယ္ပယ္အသီးသီးအၾကား ဆက္သြယ္ရတာအဆင္ေျပလြယ္ကူေခ်ာေမြ႔ေစၿပီး မွားယြင္းတဲ့ဆက္သြယ္ေရး(miscommunication)ကို ထိန္းခ်ဳပ္ကန္႔သတ္ေစပါတယ္။ 

❤(၂) သင့္လူနာကို ေဆးဘယ္လိုေသာက္ရမယ္ဆိုတာကို ပညာေပးပါ။

သင့္လူနာေတြကို သူတို႔ရဲ႔ေဆးနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး သင္ၾကားေပးပါ။ 

✿အမည္( Name)- brand nameသိရံုနဲ႔မရပါဘူး။ ေဆးထဲမွာပါဝင္တဲ့ပစၥည္း(active ingredient)ကဘာလဲ။

✿ညႊန္ၾကားခ်က္(Indication)-ဘာအတြက္ဒီေဆးကို သံုးရတာလဲ။ဘာေလာက္ၾကာေအာင္သံုးစြဲရမယ္၊ဘာေၾကာင့္လဲ။ 

✿ သံုးစြဲရမယ့္ပမာဏ(Dose)-  ေဆးရဲ႔ပါဝင္မႈပမာဏ(strength)က ဘယ္ေလာက္လဲ၊ ေဆးျပားဘယ္ႏွျပား၊ ေဆးေတာင့္ဘယ္ႏွေတာင့္၊ဇြန္းဘယ္ႏွဇြန္း၊ ပန္းနာရင္ၾကပ္(Asthma)သမားေတြအတြက္ ႏွာေခါင္းျဖန္းေဆး(Nasal Spray)ကို (puffs)ဘယ္ႏွခါျဖန္းရမလဲ စသျဖင့္ ဘယ္လိုသံုးရမလဲ။ ပံုမွန္ေယဘူယ်အေျခအေနအတြက္ပဲလား(သို႔) လိုအပ္မွပဲ ေသာက္ရမွာလား။ အကယ္၍ ေသာက္ဖို႔ေမ့သြားခဲ့ရင္ေကာ ဘာျဖစ္ႏိုင္ပါသလဲ။
✿ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးနဲ႔တန္ျပန္သက္ေရာက္မႈ(Side effects and interactions)- ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိတဲ့ ေဆးတစ္ခုခ်င္းစီရဲ႔ မလိုလားအပ္တဲ့ဆိုးက်ိဳးနဲ႔တန္ျပန္သက္ေရာက္မႈ၊ အဲသလိုရင္ဆိုင္ခဲ့ရင္ သင္ဘယ္လိုစီမံထိန္းခ်ဳပ္မလဲ။
✿ ၾကိဳတင္ရက္ခ်ိန္းယူျခင္း(Appointment schedule)-  ဆရာဝန္နဲ႔ဆက္ျပ(follow-up)ဖို႔ ေနာက္တစ္ၾကိမ္က ဘယ္ေတာ့လဲ။ ဒီေဆးေတြအားလံုး အဲဒီအခ်ိန္ထိ လံုေလာက္မႈရွိရဲ႔လား။ 

အေရးၾကီးဆံုးက သင့္လူနာေတြကို အတတ္ႏိုင္ဆံုး ေဆးဆိုင္တစ္ခုထဲမွ ေဆးေတြပဲယူဖို႔ ပညာေပးပါ။ ေဆးဆိုင္တစ္ခုၿပီးတစ္ခုေျပာင္းျခင္းက ေဆးေတြရဲ႔မူလဇစ္ျမစ္(sources of the medications)ကို ေျပာင္းလဲဖို႔ရာ ဖန္တီးလာေစပါတယ္။ မတူညီေသာ ေဆးထုပ္ပိုးမႈက မလြဲမေသြေဆးအမ်ားၾကီးျဖစ္ေစကာ လူနာေတြအတြက္ စိတ္ရႈပ္ေထြးစရာျဖစ္လာေစႏိုင္ပါတယ္။ 

❤(၃) သင့္လူနာေဆးေတြကို စုစုစည္းစည္းထားပါ။

Pharmacistsေတြကလည္း လူနာေတြ သူတို႔ေဆးေတြကို ကြၽမ္းက်င္စြာစုစည္းထိန္းသိမ္းတတ္ဖို႔ သင္ၾကားေပးရပါမယ္။ ေဆးေတြကို ေအာက္ပါအတိုင္းအုပ္စုခြဲထားပါ။

-ေသာက္ရမဲ့အခ်ိန္:( doses: မနက္၊ ေန႔လည္၊ညေန)

-ေဆးရဲ႔ညႊန္ၾကားခ်က္( Indication): (ႏွလံုး၊ဆီးခ်ိဳ၊ေသြးတိုး၊ ျဖည့္စြက္စာ{supplements})

-သက္တမ္းကုန္ဆံုးရက္(Expiry)- အရင္ဝင္လာတဲ့ဟာအရင္ေသာက္(first in first out)၊ အတိုဆံုးexpiryရွိတဲ့ေဆးကို အရင္ကုန္ေအာင္ျဖတ္။

-ထားသိုမႈ(Storage conditions)- တိုက္ရိုက္ေနေရာင္ျခည္နဲ႔ေဝးရာ အခန္းအပူခ်ိန္မွာထားပါ။ ေရခဲေသတၱာထဲမွာထားပါ။ သို႔ေသာ္ ေရခဲတံုးခဲတဲ့ေနရာမွာ ခဲေအာင္မလုပ္ပါနဲ႔။

လူနာေတြသူတို႔ေဆးေတြကို တစ္စုတစ္စည္းထဲျဖစ္ေအာင္ သိမ္းႏိုင္တဲ့ကိရိယာေတြအမ်ားၾကီးရွိပါတယ္။ (ဥပမာ- ေဆးထည့္တဲ့အံခြက္တံုးေလး(Pillbox)၊ ေလလံုတဲ့ ပယင္းေရာင္ပလပ္စတစ္ဘူး(Airtight, amber Tupperware)၊ အဖြင့္အပိတ္လုပ္လို႔ရတဲ့ပလပ္စတစ္အိတ္(Ziplocks))

Pharmacistsေတြက လူနာေတြ သူတို႔lifestyleနဲ႔ ၾကိဳက္ႏွစ္သက္မႈေပၚမူတည္ကာ အေကာင္းဆံုးကိရိယာနဲ႔နည္းစနစ္ကိုေရြးခ်ယ္ၿပီး သူတို႔ေဆးေတြကို အမ်ိဳးအစားခြဲတတ္ေအာင္ ကူညီေပးႏိုင္ပါတယ္။

ဒါ့အျပင္ Pharmacistsေတြဟာ သူတို႔လူနာေတြ ေန႔စဥ္အိမ္၊အခန္းသန္႔ရွင္းေရးလုပ္ရင္း ေဆးေတြေသခ်ာရွင္းတဲ့အခါမွာexpiry datesၾကည့္ဖို႔ အေရးပါေၾကာင္းသင္ၾကားေပးရပါမယ္။ သက္တမ္းလြန္သြားၿပီျဖစ္တဲ့ေဆးဝါးမ်ားကို စနစ္တက်စြန္႔ပစ္ဖို႔ (သို႔) သင့္ေတာ္စြာစြန္႔ပစ္ဖို႔ ေဆးဆိုင္ဆီ သယ္လာရပါမယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ကူးစက္ေရာဂါပိုးကုတဲ့ေဆးမ်ား(anti-infectives)ဟာ စနစ္တက်မစြန္႔ပစ္ရင္ သက္ရွိဇီဝပတ္ဝန္းက်င္ကို ထိခိုက္ဆိုးရြားေစပါတယ္။ ျမန္မာျပည္မွာေတာ့ အစားအေသာက္နဲ႔ေဆးဝါးကြပ္ကဲေရးရံုး(FDA)ဌာနသို႔ ၿမိဳ႔နယ္က်န္းမာေရးဌာနအသီးသီးမွတဆင့္ စုေဆာင္းေပးပို႔ကာ သုႆ      န္၌ ဌာနဆိုင္ရာအၾကီးအကဲမ်ားေရွ႔တြင္ မီးရႈိ႔ဖ်က္ဆီးပါတယ္။ 

ေဆးမၽွေဝသံုးစြဲျခင္းအႏၱရာယ္ အထူးသျဖင့္ ဆရာဝန္ညႊန္ၾကားခ်က္ပါမွသာေသာက္ရမဲ့ေဆး (prescription medications)အေၾကာင္း လူနာေတြကို ပညာေပးရပါမယ္။ ဒါမွသာ တူညီေသာရည္ရြယ္ခ်က္အတြက္ ေဆးတစ္မ်ိဳးထက္ပိုေသာက္ျခင္းမွ ကာကြယ္တားဆီးႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ 

❤(၄)လိုက္နာမႈတိုးပြားေအာင္လုပ္ပါ။ (Improve adherence)

ေဆးနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး လိုက္နာမႈအားနည္းရင္ ေဆးအမ်ားၾကီး(polypharmacy)ျဖစ္ေစဖို႔ ထိပ္တန္းအေၾကာင္းအရာမ်ားထဲက တစ္ခုအျဖစ္ အျမဲလိုလို ေကာက္ခ်က္ခ်ႏိုင္ပါတယ္။ သင့္လူနာေတြကို သူတို႔ရဲ႔က်န္းမာေရးအေျခအေနနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး သူတို႔ရဲ႔ယံုၾကည္မႈေတြကို နားလည္ေပးျခင္း၊ သူတို႔မွာရွိႏိုင္မဲ့ မွားယြင္းတဲ့အေတြးအေခၚမွန္သမၽွကို ျပဳဳ ျပင္ေပးျခင္းျဖင့္ လိုက္နာမႈတိုးပြားေအာင္ ကူညီေပးပါ။ အကူအညီလိုအပ္သူလူနာေတြကို ျပဳ စုေစာင့္ေရွာက္ေပးရတဲ့သူေတြ(carer)နဲ႔ ထိေတြ႔ဆက္ဆံေပးပါ။

အကယ္၍ မွတ္ဥာဏ္အားခ်ိဳ႔တဲ့မႈက လိုက္နာမႈမရွိျခင္းကို ျဖစ္ေစခဲ့ရင္ Pharmacistsေတြအေနနဲ႔ စမတ္ဖုန္းနဲ႔ဆက္သြယ္တဲ့ လိုက္နာမႈေဆာ့ဖ္ဝဲ(adherence applications)ကို တပ္ဆင္ၿပီး ဖုန္းနဲ႔ဆက္သြယ္ကာ လူနာေတြေဆးေသာက္ဖို႔ အသိေပးအၾကံျပဳ ႏိုင္ပါတယ္။ လူနာေတြရဲ႔က်န္းမာေရးမွတ္တမ္းကတ္မ်ားမွာ (ဥပမာ- ေကာင္းမြန္တဲ့ေသြးခ်ိဳအေျဖ၊ ေသြးတိုးအေျဖ(သို႔) ပိုမိုေကာင္းမြန္တဲ့လကၡဏာထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္မႈ) တိုးတက္မႈရလဒ္ေတြကို ေကာက္ခ်က္ခ်ေပးျခင္းျဖင့္   လူနာေတြ သူတို႔ရဲ႔ေဆးဝါးလိုက္နာမႈရွိေအာင္ ဆက္လက္အားေပးပါ။ 

Polypharmacyက က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈမွာ လူနာေတြအေနနဲ႔ေရာ စိုက္ထုတ္ထားတဲ့ကုန္က်စရိတ္အတြက္ပါ ဝန္ထုပ္ဝန္ပိုးတစ္ခုျဖစ္ေစပါတယ္။ Pharmacistsေတြဟာ လူနာတစ္ဦးခ်င္းစီေရာ လူနာတိုင္းရဲ႔လိုအပ္ခ်က္မ်ားကို ကူညီေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း၊ အေျခအေနကိုသံုးသပ္ၿပီး အၾကံေပးေဆြးေႏြးတိုင္ပင္ေပးျခင္းျဖင့္ Polypharmacyျဖစ္စဥ္ကို ေျပာင္းျပန္ျဖစ္ေအာင္ ကူညီေပးႏိုင္တဲ့  ေရွ႔တန္းပညာရွင္မ်ား (frontline professionals) ျဖစ္ၾကပါတယ္။ 

ကဲ--ဒီအလုပ္က လူေတြရဲ႔က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈမွာ ဘယ္ေလာက္ အေရးပါသလဲဆိုတာ သိၿပီေနာ္$$$

(Reference- Top 4 strategies from a pharmacist to avoid polypharmacy, author  by Lim Chee Yuen, 15 May 2016 from MIMS)