သင့္ရဲ႔ေဆးဝါးကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္ကို ေမးဖို႔လိုအပ္ေသာ ေမးခြန္း၁၂ခု

သင့္ေဆးဝါးပညာရွင္(pharmacist)နဲ႔စကားစျမည္ေျပာျခင္းဟာ ၂လမ္းသြားလမ္းတစ္ခုလိုပါပဲ။ ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္လံုးက စကားမ်ားကို နားေထာင္ရမယ္၊ ေမးခြန္းေတြေမးရမယ္၊ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြေဝငွေပးရပါမယ္။ pharmacistက သင့္ရဲ႔က်န္းမာေရးရာဇဝင္နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ သက္ဆိုင္ရာအခ်က္အလက္ေတြေမးျမန္းလိမ့္မယ္၊ ေဆးအေၾကာင္းေျပာျပမယ္၊ သင့္ရဲ႔ေမးခြန္းေတြကို ေျဖၾကားေပးလိမ့္မယ္။ အဲဒီအခါမွာ သင္ကေမးခြန္းေတြေမးမယ္၊သင့္ရဲ႔စိုးရိမ္ပူပန္မႈေတြအေၾကာင္းေျပာမယ္၊ တျခားလိုအပ္တဲ့က်န္းမာေရးဆိုင္ရာအခ်က္အလက္ေတြအကုန္လံုး သင့္pharmacistကို အသိေပးရပါမယ္။ ဆရာဝန္ေရြးခ်ယ္သလိုပဲ သင့္pharmacistကိုလည္း ဂရုစိုက္စြာ ေရြးခ်ယ္ပါ။ သင္နဲ႔ေျပာရတာအဆင္ေျပမယ့္၊ သင့္ရဲ့ေဆးေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အခ်ိန္ယူ၍ ကူညီေျဖရွင္းေပးႏိုင္မယ့္ pharmacistတစ္ေယာက္ေလာက္ကို ရွာထားပါ။

သင့္အတြက္အက်ိဳးအမ်ားႀကီးရေစဖို႔ pharmacistနဲ့ေတြ႔တဲ့အခါ ေအာက္ပါေမးခြန္းမ်ားေမးဖို႔ သင္ေသခ်ာေအာင္ လုပ္ပါ။ 

✌၁။ ဒီေဆးကို ဘယ္လိုေခၚပါသလဲ။
ေဆးတစ္ခုစီမွာ common (also called generic)name(ဓါတုေပါင္းစပ္အမည္)နဲ႔ the brand name (ကုန္အမွတ္တံဆိပ္အမည္)ဆိုၿပီး နာမည္၂ခုရွိပါတယ္။ ဆိုၾကပါစို႔ ေစ်းကြက္ထဲမွာ Paracetamolကို brandအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ေရာင္းခ်ေနၾကပါတယ္။ brand nameဆိုတာ ထုတ္လုပ္တဲ့ကုမၸဏီတစ္ခုထဲကေန ထြက္ရွိတဲ့ေဆးကို ေဈးကြက္တင္ျဖန့္ခ်ီကာ ေပးထားတဲ့နာမည္ ျဖစ္ပါတယ္(ဥပမာ-Tylenol)။ generic nameဆိုသည္မွာ ေဆးတစ္ခုရဲ႔ စံသတ္မွတ္ထားတဲ့နာမည္ ျဖစ္ပါတယ္ (ဥပမာ-acetaminophen)။ ေဆးတစ္ခုရဲ႔ labelမွာ brand name ၊ generic name (သို႔) ၂မ်ိဳးစလံုးနဲ႔ ေဖာ္ျပထားပါလိမ့္မယ္။ အကယ္၍ ေဆးတစ္မ်ိဳးကို ကုမၸဏီတစ္ခုထက္ပိုၿပီး ထုတ္လုပ္ထားလၽွင္ သူ႔ရဲ႔generic nameကလည္း အတူတူျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။သို႔ေသာ္ brand nameကေတာ့ ကုမၸဏီတစ္ခုခ်င္းအလိုက္ ကြဲျပားၾကပါတယ္။ တစ္ျခားတိုင္းျပည္ေတြမွာ  brand nameေတြ ကြဲျပားျခားနားႏိုင္ေပမယ့္ generic nameကေတာ့ မ်ားေသာအားျဖင့္ တူညီၾကပါတယ္။

✌၂။ ေဆးက ဘာေတြလုပ္ေပးႏိုင္သလဲ။

ေဆးအခ်ိဳ႔ {ဥပမာ-ပိုးသတ္ေဆး (antibiotics)}ကို ဖ်ားနာျခင္းကုသဖို႔ အသံုးျပဳပါတယ္။ တျခားေသာေဆးမ်ားျဖစ္တဲ့ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးမ်ားကို ေရာဂါေဝဒနာမ်ား ထိန္းခ်ဳပ္ရာအတြက္ သံုးပါတယ္။ သင့္အတြက္ ဒီေဆးကဘာကိုလုပ္ေပးႏိုင္သလဲဆိုတဲ့ ေၾကာင္းက်ိဳးေလ်ာ္ညီတဲ့ စိတ္ကူးအႀကံဥာဏ္ရွိေစရန္ သင့္ေဆးမွ ဘာကိုေမၽွာ္ကိုးၿပီး ေသာက္ရသလဲဆိုတာကို ေကာင္းစြာသိဖို႔ လိုပါတယ္။ 

✌၃။ ေဆးကို ဘယ္လိုသံုးသင့္ပါသလဲ။

• ေဆးကို အေကာင္းဆံုးသံုးႏိုင္ဖို႔ အေကာင္းဆံုးအခိိ်န္ကဘာလဲ။ တစ္ခ်ိဳ႔ေဆးေတြကို အစြမ္းထက္အာနိသင္ထိေရာက္ဖို႔ ေန႔စဥ္ေန႔တိုင္း တိတိက်က် တူညီတဲ့အခ်ိန္မွာ ေသာက္ရပါမယ္။ တစ္ခ်ိဳ႔က်ေဆးက်ေတာ့ ေန႔တိုင္း ခန္႔မွန္းေျခနီးပါးတူတဲ့အခ်ိန္မွာ ေသာက္လည္း အဆင္ေျပပါတယ္။
• ေဆးက အစာနဲ႔တြဲၿပီးမွ ေသာက္သင့္ပါသလား။
• အကယ္၍ ပါးစပ္ကေနေဆးေသာက္မယ္ဆိုရင္ ၾကိတ္ေခ်လို႔ရလား(သို႔) ျခမ္းေသာက္လို႔ ရပါသလား။

✌၄။ ကၽြန္ေတာ္ေဆးတစ္ဖံု ေသာက္ဖို႔ လြတ္သြားမယ္(သို႔)ေမ့သြားမယ္ဆိုရင္ ဘာလုပ္သင့္ပါသလဲ။

✌၅။ ဒီေဆးက ထိေရာက္မႈရွိသလားဆိုတာကို ဘယ္လိုသိႏိုင္မလဲ။ စၿပီးအက်ိဳးထူးလာတာကို ဘယ္အခ်ိန္မွာ ေမၽွာ္လင့္ရမလဲ။ ဒီေဆးက သိပ္မထူးျခား၊မထိေရာက္ဘူးလို႔ယူဆရင္ ကၽြန္ေတာ္ဘာလုပ္မလဲ။

♥သင့္ေဆးက ဘယ္အခ်ိန္မွာစၿပီး လုပ္ေဆာင္မလဲ၊ သင္ဘာေတြလုပ္ဖို႔ေမၽွာ္လင့္ႏိုင္မလဲဆိုတာကို သင္သိထားဖို႔အေရးႀကီးပါတယ္။ ထိုနည္းအားျဖင့္ ဒီေဆးက အက်ိုးထူးသလားဆိုတာသိဖို႔ သင္ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။ အကယ္၍ မထူးျခားဘူးဆိုရင္ေတာ့ ဒီေဆးရဲ႔သက္ေရာက္လုပ္ေဆာင္မႈကို မွတ္သားထားပါ။ 

✌၆။ဒီေဆးကို ဘာေလာက္ၾကာေအာင္ သံုးဖို႔လိုအပ္ပါသလဲ။

♥တစ္ခ်ိဳ႔ေဆးေတြက အခ်ိန္တိုတိုထိပဲ သံုးသင့္သလို တစ္ျခားေဆးေတြကေတာ့ ဘဝတစ္သက္တာအတြက္ သံုးဖို႔လိုပါတယ္။  ေဆးတစ္ခုကိုဘယ္ေလာက္ၾကာေအာင္ သင္ဆက္ေသာက္ဖို႔လိုမယ္ဆိုတာကို သိျခင္းအားျဖင့္ သင့္ရဲ႔lifestyleကို ေျပာင္းလဲဖို႔ လိုအပ္လၽွင္ သင္ကိုယ္တိုင္ျပင္ဆင္ႏိုင္ဖို႔ အေထာက္အကူျပဳေစပါတယ္။

♥antibioticsကဲ့သို႔ ပိုးသတ္ေဆးမ်ိဳးအတြက္ တစ္ရက္ႏွစ္ရက္ေသာက္ၿပီးေနာက္ ေနေကာင္းသက္သာသြားရင္ေတာင္မွ ေဆးပတ္လည္၊ကုသေပ်ာက္ကင္းေအာင္ courseကုန္တဲ့အထိ ေသာက္ရပါမယ္။ 

✌၇။ဒီေဆးေသာက္ေနစဥ္အတြင္း အားကစားလႈပ္ရွားမႈ၊ အစားအေသာက္(သို႔) တစ္ျခားေဆးေတြကို ေရွာင္ဖို႔လိုပါသလား။

♥ကားေမာင္းျခင္း၊ အရက္ေသစာေသာက္စားျခင္း၊ အစာစားျခင္း၊ စက္ယႏၱရားေမာင္းႏွင္ျခင္း(သို႔)ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ျခင္းစတဲ့ အေျခအေနမ်ားစြာကို ေဆးကအက်ိဳးသက္ေရာက္ေစပါတယ္။

✌၈။ဒီေဆးရဲ႔ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး(side effects)က ဘာလဲ။ အဲလိုျဖစ္လာရင္ ကၽြန္ေတာ္ဘာလုပ္ရမွာလဲ။ အဲဒီside effectsကို ဘယ္လိုေလ်ာ့က်ေအာင္လုပ္မလဲ(သို႔) ဘယ္လိုေျဖရွင္းမလဲ။ ဘယ္side effectsမ်ိဳးက အေရးေပၚသတိရွိဖို႔ လိုပါသလဲ။
☆တစ္ခ်ိဳ႔side effectsမ်ားမွာ အလြန္ဆိုးရြားျပင္းထန္ၿပီး ခ်က္ခ်င္းအေရးေပၚဂရုစိုက္ဖို႔ လိုပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႔မွာ အနည္းငယ္မၽွသာ ျပင္းထန္ပါတယ္။ ျပင္းထန္တဲ့side effectsအားလံုးကို ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ဖို႔ အလြန္အေရးႀကီးပါတယ္။ အေရးေပၚဆက္သြယ္ရမဲ့ဖုန္းနံပါတ္☎လည္း ထားရွိရပါမယ္။
☆side effectsေၾကာင့္ ဒီေဆးေသာက္ျခင္းကို ရပ္ဆိုင္းဖို႔ သင္မဆံုးျဖတ္မီ ဒီျပႆ     နာကိုေျဖရွင္းႏိုင္မဲ့နည္းလမ္းရွိမရွိ သင့္pharmacistကို ေမးျမန္းပါ။

✌၉။အကယ္၍ သင္က ကိုယ္ဝန္ေဆာင္(သို႔) ႏို႔တိုက္ေကၽြးေနတဲ့မိခင္ဆိုရင္ ဒီေဆးေသာက္ဖို႔ အႏၱရာယ္ကင္းရဲ႔လား။ 

✌၁၀။ဒီေဆးကို ဘယ္လိုသိုေလွာင္ထားရွိရမလဲ။ 

✌၁၁။ဒီေဆးမွာ ဆရာဝန္ဆီ ျပန္သြားျပစရာမလိုဘဲ(refills) ျဖည့္စြက္ဝယ္လို႔ရသလား။ အဲလိုဆိုရင္ refill ရဖို႔ကၽြန္ေတာ္ဘာလုပ္ဖို႔လိုပါသလဲ။

✌၁၂။ ကၽြန္ေတာ္ အိမ္ကိုယူေသာက္ႏိုင္မဲ့ ဒီေဆးနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေရးသားေဖာ္ျပထားတဲ့အခ်က္အလက္ေတြ ရွိပါသလား။
ေနာက္ၿပီး သင့္ရဲ႔pharmacistကို ေသခ်ာေျပာျပဖို႔လိုတဲ့အခ်က္မ်ားကေတာ့----
  ☞ထပ္ခါထပ္ခါ(သို႔)ပို၍အေသးစိတ္ရွင္းျပေစလိုတဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားရွိလၽွင္၊
   ☞ ဒီေဆးနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ရွိႏိုင္မဲ့ စိုးရိမ္မႈ(သို႔)ေမးခြန္းမ်ားရွိလၽွင္၊
   ☞သင္ေသာက္ေနတဲ့ေဆးမ်ားထဲက တစ္ခုခုနဲ႔ သင့္မွာေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး(သို႔)ျပႆ      နာေတြ ရွိလာလၽွင္၊

   ☞ေဆးညႊန္းထဲကအတိုင္း ေဆးမ်ားမွ တစ္ခုခုကို မေသာက္ဖို႔ သင္ဆံုးျဖတ္ထားလၽွင္ သင့္pharmacistကို အသိေပးပါ။ သင္ဒီေဆးကို မေသာက္ဖို႔ ဆံုးျဖတ္ရျခင္းရဲ႔ ျပႆ     နာမ်ားကို သူတို႔က နည္းလမ္းရွာၿပီး ကူညီေျဖရွင္းေပးႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။ ဒ့ါအျပင္ သင့္pharmacistက သင္အမွန္တကယ္မလိုအပ္ခ်ိန္မွာ သင္ေဆးေသာက္ေနတယ္လို႔ ထင္ေနရင္ ဒီေဆးက အက်ိဳးမထူးဘူးလို႔ ထင္ေကာင္းထင္ကာ သင့္ဆရာဝန္ကို higher dose (သို႔) ေဆးတစ္မ်ိဳးေျပာင္းသံုးသင့္ဖို႔ အၾကံျပဳပါလိမ့္မယ္။ ေဆးညႊန္းအတိုင္း သင့္ေဆးေတြကို ေသာက္ေနတာမဟုတ္ေၾကာင္းကို သင့္pharmacistကိုေျပာျပရမွာကို ကိုယ့္ကိုကိုယ္အျပစ္က်ဴ းလြန္ထားသလိုမ်ိဳး မခံစားမိပါေစနဲ႔။ အဲဒါက သူတို႔ကူညီရမဲ့အလုပ္ျဖစ္ၿပီး သင့္ကိုအကဲျဖတ္စီရင္ခ်က္ခ်မွာမဟုတ္ပါဘူး။

အကယ္၍ Pharmacistတစ္ေယာက္အေနနဲ႔ သင့္ကို အထက္ပါေမးခြန္းေတြ ေမးလာခဲ့ရင္ လတ္တေလာေခတ္မီေဆးပညာေလာကနဲ႔ရင္ေဘာင္တန္းၿပီး  ေျဖႏိုင္ေအာင္၊ အႀကံဥာဏ္ေကာင္းေတြေပးႏိုင္ေအာင္၊ ဗဟုသုတစံုလင္ေအာင္ လက္လွမ္းမီသေလာက္  အင္တာနက္(သို႔)က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ သတင္းမ်ားကို စဥ္ဆက္မျပတ္ မ်ားမ်ားေလ့လာဖတ္ရႈမွတ္သားထားဖို႔ လိုပါတယ္။ ကိုယ္တတ္ထားတဲ့ပညာနဲ႔ ကိုယ့္မိသားစုနဲ႔လူသားမ်ားက်န္းမာေရးအတြက္ အက်ိဳးျပဳႏိုင္တဲ့ ေဆးဝါးကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္မ်ား အေျမာက္အျမားေပၚထြက္ႏိုင္ေစရန္ ရည္ရြယ္လ်က္........   ☻☻☻------------------☻☻☻

Reference- http://chealth.canoe.com (12 questions you need to ask your pharmacist)