ေဆးဝါးပညာရွင္မ်ားရဲ႔တာဝန္ဝတၱရားမ်ား

ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံရွိေဆးဝါးပညာရွင္မ်ား(Pharmacists)ရဲ႔လုပ္ပိုင္ခြင့္ဟာ အထူးသျဖင့္ ေဆးဝါးမ်ားကိုလူနာဆီထုတ္ေပးပိုင္ခြင့္ျပဳတဲ့အခါ(the right to dispense medicine)  အေခ်အတင္ျပင္းထန္စြာ ေဆြးေႏြးရတဲ့ ကိစၥရပ္တစ္ခုျဖစ္လာပါတယ္။ သူတို႔႔ကိုလိုလားတဲ့အုပ္စုနဲ႔ ဆန္႔က်င္တဲ့အုပ္စုႏွစ္ခုလံုးမွာ ျငင္းခံုမႈကိုယ္စီရွိၾကၿပီး လတ္တေလာအေနအထားအရ မၾကာမီတဟုန္ထိုးတိုးတက္ျဖစ္ေပၚလာစရာအေၾကာင္း ရွိႏိုင္မယ္မထင္ပါ။ သို႔ေသာ္ျငား pharmacyဆိုတာ ေရွးအစဥ္အဆက္ ေဆးဝါးမ်ားကိုကိုယ္တိုင္ေဖာ္စပ္ေရာင္းခ်သူ (apothecary)ေခတ္ကတည္းက ရွည္လ်ားလွတဲ့သမိုင္းရာဇဝင္ရွိေသာ အသက္ေမြးဝမ္းေက်ာင္းပညာရပ္တစ္ခုုျဖစ္ပါတယ္။ျမန္မာျပည္မွ pharmacistsေတြအတြက္ ကမ႓ာတျခားေဒသအရပ္ရွိိ ကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႕အေဆြေတာ္ေရာင္းရင္းေတြ ဘာေတြလုပ္ေနသလဲဆိုတာ တေစ့တေစာင္းအကဲခတ္စရာ စိတ္ဝင္စားဖြယ္ျဖစ္လာပါေတာ့တယ္။

၁။ ယူႏိုက္တက္ကင္းတမ္း (United Kingdom) 🇬🇧

United Kingdomရွိ Pharmacistsမ်ားဟာ ေဆးဝါးေတြကို လူနာဆီေပးပိုင္ခြင့္( dispensing right)နဲ႔ (ေဆးညႊန္းပိုင္ခြင့္( prescribing right)၂မ်ိဳးစလံုး လုပ္ပိုင္ခြင့္အျပည့္အဝရရွိခြင့္ရွိၾကပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္  UKရွိpharmacistsမ်ားဟာ သမားေတာ္ဆရာဝန္ႀကီးမ်ားအျပင္ သူနာျပဳမ်ား၊ ေျခဖဝါးအထူးကု(podiatrists)မ်ားနဲ႔ အရိုးအေၾကာအဆစ္အထူးကုမ်ားနည္းတူ ေဆးညႊန္းစာေပးႏိုင္ပါတယ္။

မည္သို႔ဆိုေစ  ေန႔ခ်င္းညခ်င္း အေျခအေနက တျဖည္းျဖည္းတိုးတက္ေျပာင္းလဲမႈ မရွိခဲ့ပါ။ ၂၀၀၀ခုႏွစ္မွာ pharmacistsေတြဟာ သမားေတာ္လက္မွတ္ေရးထိုးေဆးညႊွန္ၾကားတဲ့စည္းမ်ဥ္းစနစ္(a physician-signed prescribing protocol)ေအာက္မွာရွိတဲ့ အေရးေပၚသားဆက္ျခားေဆးေပးပိုင္ခြင့္(the right to dispense emergency contraception)ကို ပထမဦးစြာရရွိခဲ့ဲၿပီးေနာက္ ျဖည့္စြက္ေဆးညႊန္ၾကားစာေရး(supplementary prescribing)ရာမွာ ပါဝင္ေဆာင္ရြက္ခြင့္ရရွိလာပါတယ္။  ျဖည့္စြက္ေဆးညႊန္ၾကားစာေရးသူ(supplementary prescriber)၊ ဆရာဝန္နဲ႔ မွန္ကန္တဲ့လူနာအၾကား သေဘာတူညီမႈျပဳထားတဲ့clinical management planအတိုင္း ျဖည့္စြက္ေဆးညႊန္ၾကားစာေရးသူကို ေဆးညႊန္းစာေရးေပးဖို႔အခြင့္အာဏာ အပ္ႏွင္းေပးအပ္ရပါမယ္။ သို႔ေသာ္လည္း အဆိုပါလုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာကို လူနာေတြလည္း သံုးစြဲေကာင္းသံုးစြဲႏိုင္မယ့္အျခားေဆးဝါးမ်ားအထိေတာ့ ခ်ဲ႔ထြင္သံုးစြဲခြင့္မျပဳခဲ့ပါဘူး။ သဘာဝအားျဖင့္ အဆိုပါျဖစ္စဥ္မွာ ေဆးညြွန္းသူနဲ႔ လူနာႏွစ္ဦးၾကား အဆင္မေျပမႈအခ်ိဳ႔ ျဖစ္ေစတတ္ပါတယ္။

အဆိုပါsupplementary prescribingရဲ႔ စိန္ေခၚမႈက လြတ္လပ္စြာေဆးညႊန္းျခင္း(independent prescribing)လမ္းေၾကာင္းခင္းေပးဖို႔ အေထာက္အကူျပဳေစခဲ့ပါတယ္။ ေဆးညႊန္းသူမ်ား(prescribers)ကို လူနာေတြကို ဘယ္လိုစီမံကိုင္တြယ္ရမလဲဆိုတဲ့ clinicalပိုင္းဆိုင္ရာ decisionsခ်ႏိုင္ဖို႔နဲ႔ လူနာေတြရဲ႔ သိၿပီးသားေရာဂါနဲ႔ ေရာဂါနာမည္မတပ္ႏိုင္တဲ့အေျခအေန၂မ်ိဳးလံုးအတြက္ ဆန္းစစ္ခန္႔မွန္းေပးဖို႔ အခြင့္အာဏာနဲ႔တာဝန္မ်ားကို အျပည့္အဝေပးအပ္ခဲ့ပါတယ္။ 

၂။ ကေနဒါ(Canada)🇨🇦

ကေနဒါေဆးဝါးပညာရွင္မ်ား(Canadian pharmacists)ဟာ UK pharmacistsမ်ားနည္းတူ ေဆးညႊန္းေပးပိုင္ခြင့္ကို ရရွိၾကပါတယ္။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ အဆိုပါေဆးညႊန္းေပးႏိုင္ခြင့္(prescribing authority)ဟာ နယ္ပယ္(province)တစ္ခုမွ တစ္ျခားတစ္ခုၾကား ကြဲျပားျခားနားမႈေတြရွိေကာင္းရွိႏိုင္ပါမယ္။ Canadian Pharmacist Associationမွတင္ျပတဲ့အခ်က္အလက္အရ ကေနဒါရွိ နယ္ပယ္၊နယ္ေျမ(provinces/territories)၁၃ခုအနက္ Albertaတစ္ခုသာလၽွင္ မည္သည့္Schedule 1 drugအတြက္မဆို pharmacists မ်ား ကုသမႈအစပ်ိဳးႏိုင္ေအာင္လြတ္လပ္စြာ(သို႔မဟုတ္)ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္တဲ့အေလ့အထအေနအထား(a collaborative practice setting)မိ်ိဳးျဖစ္ေအာင္ ခြင့္ျပဳထားပါတယ္။ collaboration settingမွာ prescribingလုပ္ဖို႔ခြင့္ျပဳထားတဲ့ အျခားနယ္ပယ္၄ခုကေတာ့ Saskatchewan၊Manitoba၊New Brunswickနဲ႔Nova Scotiaတို႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

ေဆးညႊန္းေရးပိုင္ခြင့္(prescribing right)အျပင္ ကေနဒါရွိpharmacists ေတြမွာ ေဆးဝါးကုထံုး( drug therapy)အတြက္ အျခားေဆးညႊန္းသူရဲ႔မူလေဆးညႊန္းစာ (other prescribers' original prescription)ကို ေျပာင္းလဲေပးႏိုင္တဲ့အခြင့္အာဏာလဲ ရွိပါတယ္။ဒီအခြင့္အာဏာကလဲ နယ္ပယ္အလိုက္ ကြဲလြဲၾကပါတယ္။ သို႔ေသာ္ စိတ္ဝင္စားစရာအေကာင္းဆံုးက pharmacistsေတြကို ေဆးထိုးခြင့္( injection authority)လည္း ေပးထားပါေသးတယ္။ ဆိုလိုတာက pharmacistsေတြက ေဆး(သို႔မဟုတ္)ကာကြယ္ေဆးမ်ိဳးစံုကို အေရျပားေအာက္(SC )(သို႔မဟုတ္)အသားထဲ ( IM )လမ္းေၾကာင္းမွ ေဆးထိုးေပးႏိုင္ၾကပါတယ္။

၃။ စင္ကာပူ(Singapore)🇸🇬

အနီးစပ္ဆံုးကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႔အိမ္နီးခ်င္းႏိုင္ငံကို ရွာေဖြစူးစမ္းၾကည့္ရေအာင္။ စင္ကာပူႏိုင္ငံရဲ႔Singaporean pharmacistsေတြဟာ မေလးရွားpharmacistsေတြနဲ႔ အခန္းကဏၰနဲ႔တာဝန္ဝတၱရားမ်ား ေတာ္ေတာ္ေလးဆင္တူၾကပါတယ္။ ဆရာဝန္ေတြကပဲ လူမႈအသိုင္းအဝိုင္းဝန္းက်င္(community setting)မွာ ေဆးညႊန္းတာေရာ ေဆးေပးတာေရာ ႏွစ္ခုစလံုးမွာ လႊမ္းမိုးေနေသးတဲ့က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈပညာရွင္မ်ားျဖစ္ၾကၿပီး pharmacistsေတြကိုေတာ့ ေကာင္တာမွာအလြယ္တကူဝယ္ယူႏိုင္တဲ့အေရာင္း(over-the-counter sales )နဲ႔ ေဆးဆိုင္ပစၥည္းမ်ားျဖင့္သာ(pharmacy-only items) ကန္႔သတ္ထိန္းခ်ဳပ္ထားပါတယ္။ 

သို႔ေသာ္ clinical pharmacyနယ္ပယ္မွာ အထူးျပဳဳ ျခင္းနဲ႔အသိအမွတ္ျပဳမႈရရွိေစဖို႔ pharmacistsေတြကို ပိုမိုတိုးပြားေအာင္ ပ်ိဳးေထာင္ေပးရပါတယ္။ စင္ကာပူက်န္းမာေရးဝန္ႀကီးဌာနက pharmacy specialisationအေထာက္အပံ့နဲ႔ သင္တန္းေထာက္ပံ့ေၾကး(training grant)ေပးၿပီး ပင္လယ္ရပ္ျခားသင္တန္း(overseas clinical residency training)ေစလႊတ္ခဲ့ပါတယ္။ အထူးျပဳဘာသာရပ္ေတြမွာ ကင္ဆာပညာရပ္(oncology)၊ ႏွလံုးေဗဒ(cardiology)၊ အထူးၾကပ္မတ္ေစာင့္ေရွာက္မႈ(critical care)၊ ကူးစက္ေရာဂါ(infectious diseases)၊ သက္ႀကီးရြယ္အိုကုသေစာင့္ေရွာက္မႈ(geriatrics)နဲ႔ စိတ္ပညာ(psychiatry)မ်ား ပါဝင္ပါတယ္။ အထူးျပဳဳ Pharmacistsအသိအမွတ္ျပဳဳလက္မွတ္(specialist pharmacists accreditation)ရခ်င္တဲ့ pharmacistsေတြက formal speciality residency training programမွတဆင့္ သြားဖို႔လိုၿပီး လိုအပ္တဲ့အလုပ္အေတြ႔အႀကံဳေတြရယူကာ ဘြဲ႔လြန္ဒီဂရီ(a postgraduate degree)ျဖစ္တဲ့ ေဒါက္တာဘြဲ႔ (Doctor of Pharmacy)သို႔မဟုတ္ Master programsေတြ တက္ေရာက္ဖို႔ လိုပါတယ္။ 

အခုအခါ ကၽြန္မတို႔ျမန္မာျပည္မွ pharmacistsေတြဟာ ျပည္တြင္းမွာေရာ ျပည္ပမွာပါ  ေဒါက္တာဘြဲ႔၊ မာစတာဘြဲ႔ေတြကို အသီးသီးရယူၾကၿပီး အေရအတြက္မ်ားစြာ ေပၚထြန္းလာပါၿပီ။ သို႔ေသာ္ အခုထက္ထိ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈပိုင္းမွာေတာ့ သတ္သတ္မွတ္မွတ္၊ ထည္းထည္းဝင္ဝင္လုပ္ပိုင္ခြင့္ အျပည့္အဝမရရွိေသးေပ။ 

(Reference- Pharmacists' professional responsibilities: How do these differ between Malaysian and other countries? Written By Mak Wen Yao , 22 Sep 2016)